De slachtoffers van de tweede wereldoorlog zijn mensen met een geschiedenis en een levensverhaal, met een gezicht en een naam. Nooit zijn ze alleen maar slachtoffers. Ze hebben familie, vrienden en vijanden. Ze zijn lid van clubs en verenigingen. Ze maken deel uit van een omgeving, die hen soms wél en soms niet accepteert.
Hetzelfde kan over de daders en de omstanders gezegd worden. Ook de daders zijn meer dan alleen maar daders, de omstanders meer dan alleen maar dat. Ook zij zijn mensen met goede én slechte kanten en met allerlei dubbelheden in houding en gedrag. Het bestuderen van levens van daders, slachtoffers en omstanders kan ons ervoor behoeden te eenvoudige, zwart-wit lessen uit de tweede wereldoorlog te trekken. Zeker als die levens ook iets vertellen over het voorspel van de tweede wereldoorlog en zijn nasleep.
Levensverhalen laten ook zien, dat één persoon verschillende rollen kan spelen: de ene keer is hij dader, een ander moment slachtoffer en meestal omstander. En soms speelt hij die rollen afwisselend in één keer.

De drie verschillende keuzes zijn niet vreemd voor ons. Het is iets menselijks dat je het een of het ander wilt kiezen. Het gaat niet automatisch. Daarom kan ieder mens ook verantwoordelijk gehouden worden voor de dingen die hij of zij heeft gedaan.

De vraag “Daders, slachtoffers, omstanders. Elk perspectief zijn eigen oorlog?” (die in de beginpagina staat) is daarom ook erg moeilijk te beantwoorden. De drie verschillende keuzes samen bepalen juist hoe wij naar de oorlog kijken. Hoe kijken jullie daar naar? 

Wanneer je/jullie dit onderwerp wilt samenvatten moet je je eigen mening over de vraag hierin meenemen. Hoe kijken jullie naar de oorlog vanuit de daders, omstanders en slachtoffers?